مسوولیت های عمده و اصلی معلمان

معلمان در مقابل جامعه مسوولیت های زیادی دارا آند. اما مسوولیتهای عمده آنها از قبیل مسوولیت وجدانی، ایمانی، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی آنها میباشد. زیرا مسوولیت در لغت به معنی آنچه که انسان عهده دار و مسوول آن است، میباشد. بدین منظور معلمان در مقابل موضوعات فوق الذکر بی نهایت مسوولیت دارند.

در اینجا در مورد سه مسوولیت اولیه معلمان بطور ذیل معلومات ارائه میداریم:

الف: اولین مسوولیت معلم در برابر کردگار

ب: دومین مسوولیت معلم در مقابل جامعه

ج: سوم مسوولیت معلم در مقابل وجدان

الف –اولین مسوولیت معلم در برابرکردگار :

به همه بهتر معلوم است که همه در برابر پروردگار عالمیان مسوول میباشند. اما معلم نسبت به دیگران بیشتر، زیرا برای معلم بسیاری موضوعات روشن و واضح است. چرا که وی با نور علم و معرفت آراسته است. و از اهداف خداوندی و انسانیت خوبتر با خبر است. پس رسالت دارد تا برای عموم افراد جامعه رهنمایی و تدریس نماید. در صورت سرپیچی و اغفال در نزد خداوند توانان مسوول است. و ما باورمندیم و ایمان داریم که مالک همه نعمت های مادی و معنوی خداوند تواناست. همچنان علما ورثه ی انبیاست بخصوص معلمان محترم جامعه را به راه راست و رستگاری رهنمایی کرده از بد بختی های زمان به یاری ذات اقدس نجات میدهند. زیرا خداوند«ج» زمین و طبیعت را برای انسان ها منحیث یک مکتب خلق نمود، تا باشد بنده گانش از نعمات مادی بهره مند شوند و به پیشرفت های معنوی و اجتماعی نایل آیند. و در نتیجه جهت بهزیستی و بقای نسل طبیعت را به اختیار خویش در آورد.

البته آنچه پیشرفت های زمان را امروز به چشم سر میبینیم همه و همه از ثمره نتایج کار معلمان راستین و حقجو میباشد. و تماماً پیشرفت های تکنالوژیکی در اثر مبارزات و عمل کرد های معلمان سیر و تکامل نموده است. اگر معلم صادقانه افراد جامعه را تربیت ننماید و یا از مسلک خویش استفاده جویی کند در برابر خدا« ج » مسوولیت دارد. و جواب خواهد داد، چون هیچ عمل وی در نزد خدا « ج » پوشیده نمی ماند. بناءً در همه حال معلم نباید صداقت، ایمانداری، و ترس را در برابر خالق خود فراموش کند.

ب – دومین مسوولیت معلم در برابر جامعه:

مسوولیت معلم در برابر جامعه بی نهایت زیاد میباشد. چرا که معلم چراغ راه هدایت، و ره روان راه انبیاست، و جامعه از معلم بسیار تقاضا ها و خواهشات دارد. زیرا جامعه بدون معلم نمی تواند پیشرفت کند. و یا از ترقی و تعالی صحبت کند. چون معلم زبان و قلب جامعه است، اگر قلب، درست فعال نباشد. انسان میمیرد و معلم در جامعه فعال نباشد جامعه اصلاً وجود ندارد اگر وجود داشته باشد هیچ معنی ندارد. پس معلم در مقابل جامعه مسوولیتهای خطیر دارد. چرا که جامعه برای معلم امتیازات مادی را قایل است که این معاش معلم برای تربیه اولاد جامعه برای معلم داده میشود.

جامعه هر لحظه از معلم توقع های فراوان دارد. همچنان جامعه بالای معلم حق زیاد دارد از جمله میتوان گفت خودی معلم عضو فعال جامعه است، زیرا در پیوند تقاضا های جامعه تاکیدات از جانب خداوند « ج » بالای معلم جهت تربیه سالم و رهنمایی اولاد جامعه صورت گرفته است. و معلم مکلف است بدون خستگی متوجه روند رشد و تکامل جامعه باشد. در غیر آن سخت ترین گناه را مرتکب میشود. بخاطر اینکه ساحه کار و مسوولیت معلم در برابر تربیه و انکشاف جامعه پی ریزی گردیده است.

معلمان در قطار دیگران در جامعه مکلف اند مسوولیت داشته باشند اما مسوولیت معلمان نسبت به دیگران خیلی مهم با ارزش است، زیرا آنها به مثابه داکترانی اند که جامعه را از لحاظ روحی تداوی می نمایند.

ج – سومین مسوولیت معلم در برابر وجدان:

وقتیکه برای آدم اسم انسانیت را گذاشته اند بی نهایت شخصیت و مقام آدم را بالا برده است، که این هدف و کار نخست از جانب خداوند توانا پی ریزی گردیده است. چون انسان را اشرف المخلوقات نام نهاده است. و انسان را از نعمت های خیلی زیاد بهره مند ساخته از آنجمله کسب دانش، درک سالم، عقل، هوش، ذکاوت، منطق، تفکر و اراده راسخ را ارزانی نموده است. و انسانرا از لحاظ ادارک وجدان داده است که تماماً عمل کرد های خویشرا بررسی میکند.

بناءً: معلمان در اجرای وظیفه خویش وجداناً مسوول میباشند. چون وجدان، قاضی و محکمه ی هر انسان است. و برای کسب رضای حق بی تفاوت و بی درک نباشد. معلم زمانی خود را در برابر وجدان خویش مسرور و بی مسوولیت احساس کند، در انجام وظایف خویش صادق و راستکار باشد. یعنی کاری را نکند که سبب شرمنده گی در مقابل وجدان اش شود.

معلمان با وجدان اولاً شخص مسلمان، با ادب، با تمکین، راستکار، وظیفه شناس، با اخلاق، با پشتکار، کنجکاو، دلسوز، با عاطفه، مهربان، وطنپرست، با وقار، کوشا و دارای دیگر اوصاف پسندیده میباشند.

الف- مقام اقدس معلم از نظربععضی متفکرین اسلام

نخست به همه بهتر معلوم است دین مقدس اسلام یگانه دین جهان شمول در جهان میباشد و در تماماً موارد راه حل را نشان داده است که این دین بنابر فرموده حضرت حق تعالی کاملترین دین بشمار می آید. بویژه در مورد مقام معلمی تأکید زیاد نموده است زیرا خود حضرت خداوند اولین معلمی است نام اشیاء را برای آدم علیه السلام آموختاند. بدین منظور نظریه های عموماً متفکرین اسلام بر گرفته از خط مش و اهداف خداوندی میباشد از آنجمله در مورد مقام معلم نخست از سرور کائینات و فخر موجودات چنین ارشاد گردیده مطالعه مینمائیم:

- مقام معلم نزد سرور کائینات، واپسین پیامبر الهی و ناجی بشریت از ضلالت و گمراهی

رسول اکرم «ص» میفرمایند: « انی بعثت معلماً » (به راستی که مبعوث شده ام تا تعلیم دهم ) در جای دیگر اظهار مینمایند وقتیکه خداوند بنده ای را خار و ذلیل میگرداند او را از نعمت علم محروم مینماید البته این فرموده رسول اکرم "ص" این مفهوم را میرساند که بدون معلم توانمند، پرهیزگار و شایسته نمیتوان علم را آموخت. که این خود اهمیت معلم را در زنده گی انسان و پیشرفت جامعه برجسته میسازد. چنانچه حضرت محمد "ص" بار ها تأکید کرده اند که جانشینان من کسانی هستند که سنت و آئین مرا زنده نگهمیدارند و به دیگران تعلیم میدهند و بنده گان خدا را از آموزش بهره مند میسازند که این موضوع بیانگر آن است شغل معلمی را باید پیشه نمود.

طوریکه خداوند «ج» در شأن مبارک رسول الله میفرماید: هر آئینه تو برخلق عظیمی... و خودِ حضرت محمد"ص" میفرمایند: من برای امتم معلم فرستاده شده ام تا آخرین مکارم اخلاق را برای شان تعلیم بدهم.

همچنان رسول الله برای حضرت علی کرم الله وجههُ این چنین میفرمایند: ای علی آیا اولین و آخرین اخلاق را برای شما تعلیم ندهم! حضرت علی "رض" عرض کردند ضرور باشد نشان بدهید مبارک فرمودند کسی که بالای شما ظلم کرد شما او را معاف فرماید و کسی که برای شما بدی کرد شما در مقابل نیکی کنید و کسی که همراه شما قطع روابط میکند همراه شان ارتباط بگیرید.

مقام معلم از نظر امام غزالی (456 – 505 هـ.ق ):

ابو حامد بن محمد الغزالی ملقب به حجه السلام از دانشمندان معروف دوره سلجوقیان میباشد که به سبب توانائی در بحث و گفتگو و دفاع از اسلام و اخلاق اسلامی شهرت بسزای داشت. غزالی بیش از هفتاد جلد کتاب تألیف کرده است وی شغل معلمی را شریفترین و مقدسترین مشاغل میداند که هر انسان میتواند این شغل را پیشه نماید.

غزالی در وصف حرفه معلمی میگوید: معلم در قلب و روی انسان نفوذ مینماید و جان میبخشد. همچنان بدون تردید معلم را شریفترین مخلوق جهان باید بدانیم البته او اظهار مینماید که شریفترین قسمت فزیولوژی بدن را قلب تشکیل میدهد باید یک معلم پاکدلی و رهنمایی درست بسوی خداوندی روی آورد.

همچنان غزالی 900 سال قبل از امروز به معلمان چنین توصیه کرده است معلم در حد درک و فهم شاگردان سخن بگوید در غیر آن یاد گیری انجام نمی پذیرد.

مقام معلم از نظر ابن سینای بلخی (370 – 428 هـ.ق ):

نخست باید گفت زنده گی نامه ی هر نابغه ی جهان را مطالعه نمائیم دریافت مینمائیم که مانند ابن سینا در نزد معلم تعلیم دیده است ابن سینا حکیم، داکتر، روانشناس و معلمی بود که در طب و فلسفه شهرت جهانی دارد او در سن 5 سالگی تعلیم قرآن را فرا گرفت البته ابن سینا در شهر خرمنین در یکی از دهات بخارا به دنیا آمده که نام مادر وی ستاره بود و پدرش آروز داشت در نزد یکی از معلمان آنرا به شاگردی بماند رفته رفته ابن سینا چنان مقام را کمائی نمود که همه در حیرت شدند اما ابن سینا دانش و شخصیت خویش را همیشه مدیون معلم میدانست زیرا او دست پرورده معلم میباشد.

ابن سینا در باره معلم عقیده داشت یعنی معلم باید متدین، راستکار، خردمند، عاقل، قادر، مودب، معتدل، پاکیزه، ماهر، با انصاف و خوش اخلاق باشد. چنانچه معلم به روش تعلیم و تربیت اطفال و تهذیب اخلاق آنها آشنا باشد او میگفت معلم در هنگام آموختن رویه معتدل داشته باشد همچنان معلم باید شاگردانش را بشناسد سطح دانش، طبع و قریحه آنها را بسنجد و در دوران تحصیل هوش آنها را بیازماید تا بتواند به موقع لازم تدریس خویش را بالای آنها با استفاده از استعداد و ذکاوت آنها تطبیق نماید و بالاخره ذوق و شوق شاگرد را در انتخاب هنر و پیشه اش رعایت نماید.

مقام معلم از نظر سعدی شیرازی(580 – 691 هـ.ق ):

شیخ شریف الدین مصلح الدین سعدی شیرازی که بزرگترین معلم نظم و نثر زبان فارسی است در حدود 580 هـ در شیراز متولد شد و پدرش نا به هنگام در گذشت. ثانیاً در مورد شخصیت علمی سعدی چنین باید گفت شیخ سعدی نه تنها یکی از ارجمند ترین شاعر گرانبها بشمار میرود حتی یکی از بزرگترین سخن سرایان جهان است در میان فارسی زبانان یکی دو تن بیشتر نیستند که با او برابر کرد.

البته سعدی تألیفات و تصنیفات زیادی را نموده است دیوان سعدی شامل قصاید، قطعات، غزلیات، ترجیعات و رباعیات میباشد.

سعدی که خود یک معلم توانا بود در وصف معلم چنین عقیده داشت که معلم باید گاهی سختگیر و گاهی نرمگیر باشد ولی هیچ گاهی اعتدال را از دست ندهد.

او نظرش را پیرامون معلم و نقش معلم در قالب شعر چنین بیان کرده است:

درشتی و نرمی به هم در به است چو رگ زن که جراح و مرحم نه است

درشتی نگیرد خردمند بیش نه سستی که نازل کند قدر خویش

در جای دیگر، در شعر دیگر:

بالاتر از مقام معلم به شرط دین کس را مقام و منزلت و اعتبار نیست

در شعر دیگر:

شد آموزگاری از آن پیشه ام که بهبود خلق است اندیشه ام

مقام معلم از نظر مولانا جلال الدین محمد بلخی (604 – 673 هـ.ق):

طوریکه دانش و شخصیت مولانا به تماماً جهان نمایان گشته است او میفرماید:

بشنو از نی چون حکایت میکند وز جدائی ها شکایت میکند

این مصرع سروده مولانا از بحر معانی بی پایان برخوردار است مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولانای روم در سال 604 هـ .ق در بلخ متولد شده است و در سال 673 از جهان رخت بر بست او سالها به سنت پدر در مدرسه به تدریس فقه و دیگر علوم اسلامی پرداخت و به خود افتخار میکرد که یک معلم است. مولانا سرگرم تدریس و قیل و قال مدرسه بود که ناگهان آفتابی عشق شمس الدین تبریزی به جان پاک او افتاد و خواست تا که زنده است از دامان او خوشه چینی نماید و از این کار مولانا مریدانش نخست به خشم شدند اما بعد از وفات او مریدان و یارانش از روح او پوزش میطلبند و حتی سال 2007 م را بنام مولانای روم مسمی نمودند.

مولانا عبدالرحمن جامی (817 – 898 هـ.ش):

نورالدین عبدالرحمن جامی در سال 817 هجری در شهر خرجرد شام متولد شد او به علت ارادت که به شیخ السلام احمد جام ایرانی داشت تخلص جامی گرفت جامی نه تنها در ایران بلکه در هندوستان، افغانستان و آسیای صغیر از شهرت والای برخوردار است چنانچه سلطان حسن بایقرا و وزیر نام دار او امیر علی شیر نوایی او را محترم میشمردند و ستایش میکردند که جامی 54 کتاب دارد که دیوان او شامل قصاید، ترجیع بند، ملمع، قطعه و رباعی است و سر انجام جامی در سال 898 هجری وفات نمود.

جامع در باره معلم چنین اظهار عقیده مینماید: او تأکید میکرد که برای تعلیم باید معلم نیک محضر و خوشبیان انتخاب شود چنین معلمان باید از زمره دانا ترین، پارسا ترین و معمر ترین اشخاص جهان اند او میگفت به مقام معلم باید ارج و احترام گذاشت و به سخنان او به دقت گوش داد و در انتخاب مواد تعلیمی و تحصیلی با آن مشورت نمود زیرا که معلم آزموده با دانش و مجرب است.

همچنان جامع را عقیده بر این بود که معلم باید نسبت به شاگردان مهربان باشد و در آموختن آنها، حسد نورزد و بکوشد تا شاگردانش از جمله بهترین علمای جهان بشمار آیند.

معلم به گفته جامی هر آنچه را که برای خود میخواهد برای شاگردانش نیز بخواهد و در نظر داشته باشد که شاگردان نزد او از برادر و از فرزند بهتر و گرامی میباشد زیرا رابطه برادر و فرزند با معلم رابطه جسمانی است و رابطه معلم با شاگرد رابطه روحی و معنوی است.

مقام مقدس معلم از نظر مقام معلم از نظر ابن خلدون(732 – 808 هـ.ق):

عبدالرحمن بن محمد معروف به ابن خلدون در شهر تونس در قاره افریقا به دنیا آمد. وی در هفت سالگی قرآن را حفظ کرد. زبان و ادبیات را از پدرش آموخت و بعداً نزد معلمان تونسی به فراگیری علوم و معارف پرداخت و در فلسفه و منطق صاحب نظر بود تا اینکه به علت نبوغش باعث رضایت و شگفتی معلمانش گردید.

ابن خلدون در سیاست نیز آگاهی و بینش عمیق داشت و بعداً از سیاست دوری کرد و به علم پرداخت و سالها معلمی پوهنتون الازهر را به عهده داشت و تا آخر عمرش از دنیا دوری کرد در راه تحقیق علم ادامه داد.

ابن خلدون در آموزش و پرورش صاحب نظر بود عقاید تربیتی ابن خلدون با اصول آموزش و پرورش هم آهنگ است.

ابن خلدون را اعتقاد بر این است که آموزش و پرورش بالوسیله معلمان موفق باید افراد را طوری آماده نمایند که در زنده گی خوب، سالم و بهره مند تربیه شوند. از نظر ابن خلدون برای رسیدن به این هدف رسالت معلم بزرگ و بزرگتر می شود. او می گوید: که تنها فراگیری علم برای معلم کافی نمیباشد بلکه خود باید انسان تربیت شده باشد و روان شناسی کودک را به خوبی بداند تا بتواند کودک را طوری بار آورد که بتواند زنده گی سالم داشته باشد.

مقام معلم از نظر سید جمال الدین افغان( 1838 – 1898):

این خطیب پرتوان و نویسنده نمونه، معلم و رهنمای موفق، که در هر دو عرصه (مذهب و سیاست) در تمام مشرق زمین غوغا بر پا نمود، نخستین کسی است که علیه تمامی خرافات، تنگ نظری های اجتماعی، تعصبات مذهبی، رسم و رواج های خرافاتی به مبارزه می پرداخت و آنها را به صراحت تقبیح می کرد و تمامی مسلمانان جهان را به آموزش علم توصیه می نمود. او می گفت هر کسی که بگوید که اسلام دشمن علوم تجربی و ساینسی است او خود دشمن اسلام است. سید افغانی همیشه به مطالعه علوم ساینسی و تجربی می پرداخت و در علوم ریاضی، طبیعی، طب و نجوم دسترسی داشت که این امر او را نسبت به علمای زمانش برتری می داد. به تائید امام غزالی سید افغانی به این امر دایماً اصرار می ورزید که علوم تجربی به هیچ وجه در تضاد با دین قرار ندارد.

سید افغانی نسبت به معلم و مقام آن معتقد بر این بود که معلم باید شاگردانش را طوری پرورش دهد که برای ترقی ملت و وطنش به کار آید. وطنش را دوست داشته باشد، برای اعتلا و سر بلندی آن صادقانه مساعی نماید. مولانا را اعتقاد بر این بود که تعلیم درست که به وسیله معلمان توانمند صورت می گیرد انسان را از مدارج پست و پائین به مدارج و مقام های رفیع اخلاقی می رساند و تمامی معیار های انسانیت را به انسان می شناساند.

سید افغانی تعلیم و تربیت درست را راهی برای بیداری حس ملیت خواهی در نهاد انسانها می شمرد. او می گفت هرگاه انسان عزت و وقار دیگران را محترم شمارد یقیناً در اذهان جای می گیرد و سر انجام به سوی استحکام و شگوفائی رهسپار می گردد. سید افغانی نبوغی که در این راستا داشت معتقد بود که این تعلیم است که فیلسوفان، مکتشفین، مخترعین، علما و دانشمندان را به جامعه تقدیم میکند. این دانشمند بزرگ در سال 1838 در افغانستان متولد و در سال 1896 م در ترکیه به اثر مریضی سرطان وفات نمود.

اوصاف معلم از دید حجتی دانشمند ایرانی(1359 هـ ش):

حجتی در کتاب و تعلیم و تعلم در جهان اسلام ویژه گی های یک معلم توانا را بطور ذیل خلاصه کرده است:

1- خلوص نیت

2- جهت یابی صحیح

3- خُلق خوش

4- فروتنی

5- عزت نفس

6- همت والا

7- انجام موازین اخلاقی

8- آرامش و آرامشگیری

9- ایجاد فضای نشاط و صمیمیت

10- صلاحیت های علمی

11- داشتن انگیزه و انتقال آن به شاگردان

12- دلسوزی نسبت به شاگردان

13- تفقد (دلجوئی) از احوال شاگردان

14- لطف و محبت به شاگردان

15- اطلاع از مشخصات شاگردان

16- تلاش در تفهیم مطالب

17- احترام به شخصیت و افکار شاگردان

18- رعایت وظایف شرعی و عرفی

19- انعطاف پذیری

20- جامعیت

21- تعمق

22- رعایت نظافت و پاکیزه گی

23- آراستن ظاهر

24- اعتراف به مسایل که نمی داند

25- توجه به تفاوت های فردی شاگردان

26- شروع درس با دعا

27- ختم درس با دعا

28- نصایح اخلاقی و اجتماعی به شاگردان

29- قدر دانی از شاگردان

30- رعایت عدالت در صنف

31- معلم باید دارای وجدان پاک باشد.

32- معلم موفق باید بر تمام حرکات و فعالیت های که انجام میدهد تسلط کامل داشته باشد.

33- معلم خوب باید برای شاگردان در همه زمینه ها سر مشق باشد.

34- معلم خوب باید دارای سطح آگاهی بلند باشد.

35- معلم باید با تمام شاگردان خود یکسان برخورد نماید.

36- معلم دارای قوه قوی افاده باشد.

37- معلم خوب باید سخنور خوب باشد.

38- معلم خوب باید هنگام تدریس و صحبت از تکیه کلام های مروج و مداوم جداً پرهیز کند.

39- معلم موفق باید این اصل را همیشه در نظر داشته باشد که چگونه با دیگران زنده گی کند.

40- معلم باید در آموزش هایش از شیوه های دیکتاتوری استفاده نکند.

41- معلم موفق باید مانند سر پرست یکی از آزمایشگاه علمی باشد که رهنمائی های سودمند آن در تنظیم و حل مسایل به شاگردان کمک نماید.

42- معلم باید به رشد و پرورش شاگردان همت بگمارد.

برچسب‌ها: مسوولیت های عمده و اصلی معلمان